Sự thinh lặng tại Đền thờ Xanh: ĐGH Lêô và bài học về căn tính đức tin trong đối thoại liên tôn

Thứ ba - 02/12/2025 17:34

Sáng thứ Bảy vừa qua, trong bầu khí se lạnh của eo biển Bosphorus, Đức Giáo hoàng Leo XIV đã thực hiện chuyến viếng thăm lịch sử đến Đền thờ Sultan Ahmed (hay còn gọi là Đền thờ Xanh - Blue Mosque). Đây là một phần quan trọng trong chuyến tông du của ngài đến Thổ Nhĩ Kỳ.

Tuy nhiên, trái ngược với những dự đoán của giới quan sát và thông lệ của những người tiền nhiệm, Đức Leo XIV đã tạo nên một tiền lệ mới gây chấn động nhẹ nhưng mang đầy ý nghĩa thần học: Ngài từ chối thực hiện bất kỳ cử chỉ cầu nguyện công khai nào bên trong thánh đường Hồi giáo.

Sự kiện này không chỉ là một chi tiết ngoại giao, mà đã trở thành một bài giáo lý sống động về giới hạn và bản chất của "sự tôn trọng" trong đối thoại liên tôn—một vấn đề mà người Công giáo hiện đại thường xuyên lúng túng.

1. Diễn tiến sự kiện: Một sự kính trọng khác biệt

Đúng 9:00 sáng, đoàn xe của Đức Giáo hoàng dừng trước sân Đền thờ Xanh. Đón tiếp ngài là Đại Mufti của Istanbul và ban quản trị đền thờ. Theo quy định bắt buộc đối với mọi du khách và chức sắc khi bước vào nơi thờ phượng của Hồi giáo, Đức Leo XIV đã cởi giày. Ngài bước đi chậm rãi trong đôi tất trắng, tiến vào không gian rộng lớn được bao phủ bởi hơn 20.000 viên gạch gốm xanh Iznik lừng danh.

Bầu khí trở nên căng thẳng và đầy chú ý khi đoàn đi đến trước Mihrab (hốc tường hướng về Mecca). Theo kịch bản dự kiến và thông lệ từ chuyến thăm của Đức Benedict XVI (2006) hay Đức Phanxicô (2014), đây là thời điểm Đức Giáo hoàng và vị Mufti sẽ cùng đứng song song, chắp tay hoặc khoanh tay trong tư thế "cầu nguyện thinh lặng" (silent adoration) trong vài phút.

Tuy nhiên, điều đó đã không xảy ra.

Khi vị Đại Mufti ra dấu mời gọi một phút tĩnh nguyện, Đức Leo XIV đã nhẹ nhàng nhưng kiên quyết dừng lại. Ngài không chắp tay, không nhắm mắt trong tư thế thiền định, cũng không hướng về Mecca theo cách thức phụng vụ. Ngài đứng thẳng, ánh mắt quan sát kiến trúc vòm mái với vẻ trân trọng, và sau đó quay sang nói nhỏ với vị Mufti thông qua phiên dịch viên.

Đức Giáo hoàng giải thích trực tiếp ngay tại chỗ: "Tôi đến đây như một người hành hương của hòa bình để chiêm ngắm và tôn trọng di sản đức tin của quý vị, nhưng tôi xin phép giữ sự thinh lặng tham quan chứ không thực hiện một hành vi mang tính phụng vụ."

Thay vì cầu nguyện, Đức Giáo hoàng đã dành 20 phút tiếp theo để chăm chú lắng nghe giới thiệu về kiến trúc, và đặc biệt là các đoạn Kinh Qur’an nói về Đức Maria (Maryam) và Đức Giêsu (Isa). Ngài gật đầu tán thưởng những điểm tương đồng trong việc tôn kính Mẹ Maria, nhưng giữ thái độ của một vị khách quý, không phải của một người đồng tế.

2. Sự bối rối của truyền thông và đính chính từ Vatican

Quyết định này bất ngờ đến mức đã gây ra một sự cố truyền thông hiếm thấy tại Phòng Báo chí Tòa Thánh.

Do thói quen chuẩn bị sẵn tin tức dựa trên các kịch bản cũ, một thông cáo báo chí ban đầu đã được gửi đi chỉ vài phút sau khi Đức Giáo hoàng bước vào đền thờ, với nội dung: "Đức Thánh Cha đã dành một phút cầu nguyện thinh lặng cùng với Đại Mufti tại Đền thờ Xanh..."

Ngay lập tức, thông cáo này bị rút lại. Khoảng một giờ sau, Giám đốc Phòng Báo chí Tòa Thánh, ông Matteo Bruni, đã phải tổ chức một cuộc họp báo nhanh để làm rõ vấn đề.

"Đức Giáo hoàng Leo XIV viếng thăm Đền thờ Xanh với sự kính trọng sâu xa đối với cộng đồng Hồi giáo," ông Bruni nhấn mạnh. "Tuy nhiên, ngài muốn tránh mọi sự hiểu lầm có thể phát sinh về mặt thần học. Ngài không cầu nguyện theo cách có thể khiến người ta nghĩ rằng ngài đang tham dự vào nghi thức tôn giáo của Hồi giáo, hoặc đồng hóa Thiên Chúa Ba Ngôi của Kitô giáo với quan niệm độc thần của Hồi giáo trong một hành vi phụng vụ chung."

Ông Bruni nói thêm: "Sự tôn trọng không đồng nghĩa với việc hòa tan căn tính. Đức Giáo hoàng muốn khẳng định rằng chúng ta có thể yêu thương và tôn trọng nhau mà không cần phải giả vờ thực hiện các nghi thức của nhau."

3. Phân tích Thần học: Tại sao không cầu nguyện?

Hành động của Đức Leo XIV, thoạt nhìn có vẻ "cứng nhắc" so với sự mềm dẻo của các vị tiền nhiệm, nhưng thực tế lại là một sự điều chỉnh cần thiết trong bối cảnh chủ nghĩa tương đối tôn giáo đang lan tràn. Giáo hội Công giáo, qua cử chỉ này, muốn gửi đi một thông điệp mạnh mẽ về sự khác biệt giữa Đối thoại (Dialogue) và Đồng hóa (Syncretism).

a. Sự khác biệt về đối tượng phụng thờ

Mặc dù cả Kitô giáo và Hồi giáo đều là tôn giáo độc thần (Monotheism), nhưng quan niệm về Thiên Chúa có sự khác biệt căn bản. Kitô giáo tin vào Thiên Chúa Ba Ngôi (Chúa Cha, Chúa Con và Chúa Thánh Thần), trong khi Hồi giáo kịch liệt phản đối tín điều này và coi đó là sự xúc phạm đến tính duy nhất của Allah (Tawhid).

Việc một vị Giáo hoàng đứng cầu nguyện hướng về Mecca trong một đền thờ Hồi giáo, dù là thinh lặng, dễ dàng tạo ra một hình ảnh "tôn giáo lai", khiến các tín hữu lầm tưởng rằng mọi con đường, mọi nghi thức đều như nhau và đều dẫn về cùng một đích điểm theo cùng một cách thức.

b. Luật "Communicatio in sacris"

Trong thần học luân lý và giáo luật, Giáo hội có khái niệm Communicatio in sacris (Hiệp thông trong những sự thánh). Người Công giáo bị cấm tham dự tích cực vào các nghi thức thờ phượng của các tôn giáo khác (hoặc các cộng đồng Kitô giáo không hiệp thông).

Đức Leo XIV đã vạch ra ranh giới rõ ràng:

• Được phép: Viếng thăm, tìm hiểu, tôn trọng văn hóa, lắng nghe, đối thoại về hòa bình và nhân quyền.

• Không được phép: Tham gia vào hành vi thờ phượng (cầu nguyện, bái lạy, dâng lễ) vốn thuộc về bản sắc riêng của tôn giáo đó.

4. Bài học thực tế cho người Công giáo Việt Nam

Cử chỉ của Đức Leo XIV tại Thổ Nhĩ Kỳ không chỉ là chuyện của Vatican, mà nó soi chiếu trực tiếp vào đời sống đạo đức của người Công giáo Việt Nam hiện nay. Trong bối cảnh văn hóa Á Đông đan xen nhiều tín ngưỡng, ranh giới giữa "văn hóa" và "tín ngưỡng" thường bị xóa nhòa, dẫn đến những thực hành sai lạc.

Nhiều người Công giáo ngày nay, với danh nghĩa "hòa đồng" hay "giữ gìn văn hóa", đã vô tư thực hiện các hành vi:

• Đi chùa và thực hiện nghi thức "tắm Phật" vào lễ Phật Đản.
• Thắp hương và vái lạy trước tượng Phật hoặc các vị bồ tát.
• Lập bàn thờ hoặc vái lạy Thần Tài, Thổ Địa tại cơ sở kinh doanh.
• Tham gia khấn vái tại các miếu, phủ của tín ngưỡng dân gian.

Hành động của Đức Giáo hoàng Leo XIV là lời nhắc nhở đanh thép rằng: Những hành động trên không phải là sự tôn trọng, mà là sự phản bội căn tính đức tin.

Tôn trọng "đúng cách" là gì?

Dựa trên mẫu gương của Đức Leo XIV, người Công giáo cần hiểu đúng về sự tôn trọng:

1. Tôn trọng con người và quyền tự do: Chúng ta tôn trọng quyền tự do tôn giáo của người khác, không xúc phạm đền đài, tượng ảnh hay niềm tin của họ. (Như việc Đức Giáo hoàng cởi giày và giữ trật tự).

2. Tôn trọng sự thật: Chúng ta không giả vờ tin vào điều chúng ta không tin. Khi một người Công giáo vái lạy Thần Tài, họ đang thực hiện một hành vi dối trá: hoặc họ tin vào quyền năng của ngẫu tượng đó (phạm điều răn thứ nhất), hoặc họ không tin nhưng vẫn làm vì lợi ích kinh tế (giả hình).

3. Không tham dự nghi thức (Passive Presence): Khi buộc phải hiện diện trong các nghi lễ tôn giáo khác (ví dụ: đám tang người thân ngoại giáo), người Công giáo hiện diện với tư cách người quan sát, chia sẻ nỗi đau, cầu nguyện thầm (cầu nguyện với Chúa Giêsu cho linh hồn người mất), nhưng tuyệt đối không cầm nhang vái lạy tượng Phật, không đọc kinh của tôn giáo bạn, không tham gia vào các nghi thức siêu hình của họ.

Tại sao không được "Hòa lẫn"?

Giáo hội không cấm cản việc "tắm Phật" hay "vái Thần Tài" vì khinh thường các tôn giáo đó. Giáo hội cấm vì bản chất của các hành động đó là Phụng Tự (Worship).

• Phụng tự là hành vi cao nhất con người dành cho Đấng Tối Cao.
• Người Công giáo tuyên xưng "Chỉ có một Thiên Chúa duy nhất".
• Do đó, dành hành vi phụng tự cho bất kỳ đối tượng nào khác ngoài Thiên Chúa Ba Ngôi là đi ngược lại với đức tin Công giáo.

Việc hòa lẫn niềm tin (Syncretism) tạo ra một thứ "đạo mới", nơi Chúa Giêsu chỉ còn là một trong vô số các vị thần thánh, đứng ngang hàng với Phật, Thần Tài hay các vị thần dân gian. Điều này làm lu mờ vai trò Cứu Độ duy nhất của Đức Kitô.

Kết luận: Vững vàng để mở lòng

Chuyến viếng thăm Đền thờ Xanh của Đức Giáo hoàng Leo XIV ngày 29/11/2025 sẽ đi vào lịch sử không phải vì những gì ngài đã làm, mà vì những gì ngài đã từ chối làm.

Sự thinh lặng của ngài trước Mihrab, lời từ chối cầu nguyện nhẹ nhàng nhưng cương quyết, là một tiếng chuông cảnh tỉnh cho xu hướng "dễ dãi hóa" đức tin trong thế giới hiện đại.

Hình ảnh Đức Leo XIV đứng uy nghi, cởi mở lắng nghe nhưng không thỏa hiệp về nghi thức, cho chúng ta thấy chân dung của một người Kitô hữu trưởng thành:

• Một người có đức tin vững chắc đến mức không cần phải sợ hãi khi bước vào đền thờ của tôn giáo khác.

• Nhưng cũng là người thấu hiểu đức tin của mình đủ sâu để biết đâu là giới hạn không thể vượt qua.

Sự tôn trọng đích thực không đòi hỏi sự hy sinh chân lý. Ngược lại, đối thoại chỉ thực sự có ý nghĩa khi mỗi bên giữ vững được bản sắc của mình. Nếu chúng ta hòa tan vào nhau, sẽ chẳng còn ai để mà đối thoại.

Đức Giáo hoàng đã chọn con đường khó khăn hơn: Ngài chấp nhận rủi ro bị truyền thông hiểu lầm là "lạnh lùng" để bảo vệ sự trong sáng của đức tin. Đó là bài học quý giá cho mỗi người Công giáo Việt Nam mỗi khi đứng trước những cám dỗ của việc "đốt nhang vái thần" hay tham dự các lễ nghi không thuộc về Chúa Kitô. Chúng ta được mời gọi yêu thương tất cả, nhưng chỉ thờ phượng một Thiên Chúa duy nhất.

Lm. Anmai, CSsR tổng hợp

Tác giả: Lm. Anmai, CSsR

Tags: đối thoại, liên tôn, đức thánh cha leo xiv