Sinh- tử và chữa... đằng ngọn?

Thứ ba - 30/07/2013 12:05

Cứu người, chăm sóc sức khỏe con người từ bé thơ, chuẩn bị cho một dân tộc tương lai khỏe mạnh, lành mạnh, là sứ mệnh của ngành y tế. Thế nhưng những vụ việc xảy ra mới đây thực sự gây sốc mạnh cho tâm lý xã hội vốn bất an trước những khủng hoảng về kinh tế, an sinh xã hội. Vì sao?

Sinh- tử và chữa... đằng ngọn?

Không phải chỉ để linh hồn những thiên thần được nhẹ nhàng bay đi, mà chính là để cho lương tâm người lớn chúng ta, cho lương tâm xã hội cũng cần được ... "siêu thoát"?

Cứu người, chăm sóc sức khỏe con người từ bé thơ, chuẩn bị cho một dân tộc tương lai khỏe mạnh, lành mạnh, là sứ mệnh của ngành y tế. Thế nhưng những vụ việc xảy ra mới đây thực sự gây sốc mạnh cho tâm lý xã hội vốn bất an trước những khủng hoảng về kinh tế, an sinh xã hội. Vì sao?

Liệu có phải là "sốc phản vệ"?

Đó là tiếp sau vụ 05 bé mới sinh (Bệnh viên Phụ sản- Hà Nội) bị điều dưỡng viên làm ngã khi đưa đi tắm, câu chuyện 03 bé sơ sinh mới được một ngày tuổi (Bệnh viện đa khoa huyện Hướng Hóa- Quảng Trị), cùng tử vong với những hiện tượng giống nhau, chỉ sau mũi tiêm vắc xin ngừa viêm gan siêu vi B, làm cả xã hội bàng hoàng, đau đớn.

Nhìn hình ảnh những người cha, có người 12 năm trời ngóng đợi để được bế đứa con đỏ hỏn trong tay, để được nghe tiếng trẻ oa oa, thì nay, chính họ lại khóc cay đắng, khi ôm cái bọc chăn nhỏ, trong đó, đứa con của họ vĩnh viễn câm lặng, không ai cầm lòng nổi.

Mới đây, lại thêm một bé gái sơ sinh ở bệnh viện Tuy Phong (Bình thuận) tử vong từ mũi văc xin... "cứu người" này.

Quy luật sinh học đời người là sinh- lão- bệnh- tử. Tại sao, với một số bé thơ, quy luật đó lại nghiệt ngã đến vậy? Chỉ có hai chữ sinh-tử mong manh?

Hàng trăm bài báo chính thống, trên mạng xã hội mổ xẻ, đặt câu hỏi. Ngành y tế rối bời. Cả xã hội cũng rối bời với câu hỏi "tại sao"? Tiếc thay, đây không phải lần đầu. Trước đó không lâu, vụ tiêm vắc xin "5 trong 1" Quinvaxem đã khiến cho 05 trẻ tử vong, 09 trường hợp trẻ bị phản ứng nặng. Cả xã hội xót đau.

Chưa kể cách đây 02 tháng, Trung tâm Y tế Tuy Hòa (Phú Yên) tiêm văc xin quá đát cho một đứa trẻ. Văc xin quá đát hay lương tâm thầy thuốc... quá đát?

Phải khẳng định, chương trình tiêm chủng mở rộng cho trẻ em là một chủ trương- thành tựu đáng ghi nhận nhất của ngành y tế. Nhờ có TCMR, nhiều bệnh nhiễm khuẩn ở trẻ như bại liệt, uốn ván sơ sinh, ho gà, bạch hầu, sởi..., hạn chế được rất nhiều.

Trong đó, không thể không nói đến sự cần thiết của loại vắc xin ngừa viêm gan siêu vi B, nếu biết rằng, VN là quốc gia có tỷ lệ người nhiễm siêu vi B (dễ dẫn đến xơ gan, ung thư gan) cao nhất thế giới- tới 20% (1/5 dân số). Thực tế, vắc xin ngừa viêm gan siêu vi B đem lại hiệu quả phòng bệnh rất lớn cho nhiều quốc gia. Đến mức được mệnh danh là vắc xin ngừa ung thư của nhân loại (1).

Nỗi đau gia đình có con chết sau khi tiêm vắcxin ngừa viêm gan siêu vi B. Ảnh: Dân trí

Nhưng những tai họa, rủi ro cũng có thể đổ xuống bất cứ đứa trẻ tội nghiệp nào. Hai năm qua, gần 20 em bé sau khi tiêm văc xin đã bị tử vong. Nhưng thủ phạm vẫn cứ nhơn nhơn trong vòng bí ẩn, thách đố tất cả xã hội.

Linh hồn của những thiên thần trên trời cao, sẽ cảm nhận thế nào trước những kết luận của cơ quan chức năng ngành y tế, mang tính... "nước đôi", khôn ngoan, và đầy tính đối phó này:

Đó là, do sốc phản vệ chưa rõ nguyên nhân.

Đó là, không loại trừ nguyên nhân do vắc xin. Dù vắc xin đã được kiểm định quốc gia.

Đó là, không loại trừ nguyên nhân bảo quản vắc xin chưa đúng quy định, do để vắc xin cùng sinh phẩm khác, không ghi chép quản lý vắc xin hàng ngày, không lưu vỏ, lọ theo quy định.

Đó là, không loại trừ lỗi dịch vụ tiêm chủng. Do không tiêm chủng tại phòng tiêm riêng theo quy định, mà tiêm ở phòng bệnh.

Nghĩa là có đủ hết tất cả các lỗi khách quan, từ to đùng đến...bé tẹo, lẫn lỗi chủ quan của con người mang đậm "dấu ấn" tùy tiện của "văn minh nông nghiệp".

Thiếu mỗi câu trả lời, đâu là nguyên nhân chính.

Nhưng ngay lập tức, nhiều ý kiến đã phản biện, tranh cãi quyết liệt với kết luận "sốc phản vệ": Nếu là sốc phản vệ, thì phải xảy ra ở lần tiêm thứ 02, không phải lần tiêm đầu. Bởi lần tiêm đầu vacxin chỉ đóng vai trò là kháng nguyên, và từ kháng nguyên này, cơ thể sẽ tạo ra kháng thể, kháng lại tác nhân- vắc xin đó.

Bác sĩ Nguyễn Văn Soạn (Bắc Giang) nhận định:

Kết luận như vậy là rất thiếu thuyết phục. Vì y học đã giải thích rất cụ thể, phản vệ (anaphylaxis) là phản ứng mẫn cảm toàn thân nặng đặc trưng bởi tụt huyết áp hay tắc đường thở đe dọa sinh mạng. Trong đó, bệnh nhân đã có tiếp xúc trước với kháng nguyên (tức là trong cơ thể có sẵn kháng thể đặc hiệu).

Về căn bản, hệ miễn dịch (trẻ sơ sinh mới được một ngày- KD) chưa tiếp xúc với độc tố, hóa chất, kháng sinh (là các kháng nguyên) Vì vậy, trong cơ thể trẻ chưa có kháng thể đặc hiệu, nên sẽ không có 'chất lạ' nào là nguyên nhân, đủ thuyết phục cho "sốc phản vệ"!

Còn tại t/p HCM, bác sĩ Lê Đình Phương cho rằng:

Một trẻ sơ sinh khỏe mạnh, đủ cân, trong vòng 24 giờ đầu chỉ tiếp xúc với sữa mẹ, vắc xin và không khí. Mà sữa mẹ và không khí thì ... chưa bao giờ gây "sốc phản vệ" hàng loạt cả.

Phải nêu đích danh nguyên nhân của những vụ chết thảm này là do chính lọ văc xin kia (do Công ty TNHH một thành viên vắc xin sinh phẩm số 1- Vabiotech- sản xuất), chứ không phải là "sốc phản vệ không rõ nguyên nhân"...

Độ an toàn của vắc xin là ở khâu bào chế... Nguyên nhân ttrực tiếp là quy trình bào chế vắc xin ở công ty TNHH kia, mà Bộ Y tế là cơ quan bao thầu các sản phẩm của nó bằng tiền thuế nhân dân qua các chương trình tiêm chủng quốc gia.

Cũng theo bác sĩ Lê Đình Phương, vắc xin ngừa viêm gan siêu vi B, theo Trang thông tin chính thức của Trung tâm Kiểm soát bệnh tật Hoa Kỳ, kể từ khi áp dụng vào năm 1982, có hơn 100 triệu lượt người được chích, hoàn toàn không ghi nhận được tác dụng phụ nào. Và cũng khác với các loại vắc xin khác cần bảo quản lạnh liên tục, vắc xin ngừa viêm gan siêu vi B hoàn toàn không bị hư hỏng khi tiếp xúc với nhiệt độ phòng (37 độ C, trong một tuần)

Ở góc độ nghiên cứu, ý kiến của GS- TS Nguyễn Đình Bảng, nguyên Viện trưởng Viện Kiểm định Vacxin và Sinh phẩm y tế quốc gia lại khác.

Đó là không nên tiêm quá sớm cho trẻ.

Bởi có rất nhiều bà mẹ không mang virus viêm gan, mà tiêm cho con thì chưa hợp lý lắm, khi đó trẻ sơ sinh vẫn có nhiều rủi ro... Một cháu bé, mới lọt lòng ra, chưa thích ứng được với môi trường, mà lại tiêm vắc xin là chất lạ vào cơ thể, nhất là vắc xin vừa lấy trong tủ lạnh, cơ thể em bé phản ứng lại là đúng.

Đối với những trẻ, người mẹ bị viêm gan B, một mũi tiêm ở nhà hộ sinh không thể tác động để "âm tính" ngay những kháng nguyên có virus viêm gan B. Nếu còn cách tiêm (sớm) như thế, khó tránh khỏi tai biến trong tương lai.

Còn theo Vietnamnet ngày 25/7 mới đây, thì vắc xin ngừa viêm gan B (Hepatitis B) đã được phê chuẩn dùng cho mọi trẻ sơ sinh ở Mỹ. Tuy nhiên ngày càng có nhiều bằng chứng cho thấy việc tiêm phòng ngừa vắc xin này lại đang gây ra các biến chứng với tần suất, số lượng và mức độ nghiêm trọng tương đối cao.

Được biết, trước vụ việc 03 bé sơ sinh sau khi tiêm ngừa đều tử vong với triệu chứng giống nhau, nghi ngờ trong mũi tiêm cho các bé có "chất lạ" mới dẫn đến "sốc phản vệ", cơ quan công an Quảng Trị đã vào cuộc điều tra (độc lập với điều tra của ngành y tế).

Các thiên thần ở trên trời hãy chờ đợi, mọi cách có thể tìm ra nguyên nhân cay đắng, người lớn ở dưới mặt đất đều đã... tiếp cận cả rồi.

Lương tâm sao "siêu thoát"?

Giữa lúc cả xã hội rối bời vì những cái chết thương tâm, thì vụ việc còn trở nên nặng nề hơn, bởi hành xử của vị quan chức đứng đầu ngành y tế. Khi người dân biết rằng, đã không hề có một sự thăm hỏi trực tiếp, chia sẻ với các gia đình nạn nhân, dù con đường từ nơi vị này đang công cán đến... nỗi đau của các gia đình nạn nhân đâu có quá xa, đều cùng trong tỉnh Quảng Trị.

Về lý không sai, bởi trước đó, đã có một quan chức đại diện của ngành, nhưng về tình, thì quá thiếu.
Bởi đã là người Việt, ai cũng thuộc cái câu nghĩa tử là nghĩa tận. Nhất là trong vụ việc này, cái sự tử oan khuất của các bé thơ lại thuộc trách nhiệm ngành y tế. Nhưng có lẽ, cái tâm lý thừa hành bổn phận kiểu công chức xơ cứng, đã ngăn cách với cái chữ tận sâu sắc mà tổ tiên ta từng đúc kết.

Không ai có thể quên phát ngôn cực kỳ ấn tượng và sòng phẳng của vị quan chức nọ: Trách nhiệm của ai sẽ xử lý người đó. Lỗi của văc xin thì xử văc xin; lỗi do người tiêm xử người tiêm; lỗi do kỹ thuật xử lý kỹ thụật.

Thế trách nhiệm của người lãnh đạo cao nhất ngành, trước hàng loạt vụ việc trẻ tử vong sau khi tiêm văc xin, thì sao?

Chỉ riêng con đường từ nơi công cán đến nỗi đau của người dân cũng đã xa quá, do "văn hóa lãnh đạo" lạnh lùng, do cái tâm- cái tầm ...

Nó cũng lạnh lùng đáng sợ nhân danh khoa học, như cái nhận định của vị nào đó trong ngành y tế, trước tổn thất gây ra cho những trẻ sơ sinh sau việc tiêm vắc xin Quinvaxem. Rằng tỷ lệ tai biến nằm trong ngưỡng cho phép là 1/1triệu mũi tiêm. Thế đứa trẻ nào sẽ là nằm trong ngưỡng cho phép đây? GS Nguyễn Văn Tuấn thật có lý, khi ông nói, cái tỷ lệcho phép, dù chỉ là 1 với ngành y tế, nhưng nó là 100% của một gia đình nào đó, thưa các vị ngành y.

Trước những cái chết thương tâm, nhiều ông bố bà mẹ hoảng sợ, đành chấp nhận tạm thời không cho con đi tiêm chủng, bởi không tiêm thì con vẫn có thể sống, mà tiêm thì quá hiểm nguy. Nhưng mới đây Bộ Y tế cho biết sẽ trình Chính phủ cho "dùng lại" vacxin Quinvaxem, sau một thời gian dừng. Bộ Y tế cũng vừa có quyết định tiếp tục cho tiêm sớm các lô vắc xin ngừa viêm gan B còn lại.

Liệu những tai họa tiềm ẩn nằm trong ngưỡng cho phép tới đây, sẽ tiếp tục rơi vào đâu đây?

Nhưng còn một sự thật buồn này, không chỉ ngành y tế, mà Nhà nước, cả xã hội, và mỗi người lớn chúng ta phải tìm được câu trả lời? Khi mà linh hồn những thiên thần bé thơ, và cả sinh mạng của hàng triệu đứa trẻ sơ sinh trong tương lai chờ đợi:

Đó là theo các chuyên gia y tế, VN đang phải sử dụng nhiều loại văc xin thế hệ cũ, nên tỷ lệ tai biến khá cao. Thực chất, có những loại như vắc xin Quinvaxem do Hàn Quốc sản xuất, nhưng bản thân nước này lại không dùng sản phẩm "chính chủ" cho trẻ em nước họ. Còn ở VN, nếu mua loại vắc xin vô bào, tốt và an toàn hơn, thì giá đắt gấp hàng chục lần.

Đó là nỗi đắng cay của y tế nước Việt chăng?

Giữa bối cảnh trong xã hội biết bao vụ tham nhũng lớn, làm thất thoát hàng ngàn tỷ đồng. Biết bao cách sử dụng đồng tiền lãng phí của chính các ngành, các lĩnh vực, của các dự án. Bao công trình tiền tỷ đắp chiếu trơ gan cùng tuế nguyệt. Bao biệt thự ngàn tỷ của các đại gia... So con số 700- 800 tỷ đồng của chương trình TCMR hàng năm để mua các loại vắc xin vô bào, tốt và an toàn hơn nhiều, với hàng trăm, hàng nghìn tỷ đồng tham nhũng, thất thoát, có quá lớn không?

Quyết liệt trị bạo bệnh tham nhũng, lãng phí, giành thêm tiền đầu tư cho trẻ em, cho việc mua loại văc xin chất lượng tốt hơn, biết đâu nhiều bé thơ sẽ không phải gặp cảnh mũi kim tiêm văc xin phòng bệnh thành mũi kim oan nghiệt?

Chả lẽ, ngành y tế không thể tìm ra giải pháp "xã hội hóa", kêu gọi sự đóng góp của cả xã hội, cho "Quỹ văc xin trẻ em", có cơ chế giám sát, kiểm soát là nhân dân, do người dân trực tiếp quản lý, ngăn ngừa sử dụng tiền quỹ lãng phí, không đúng mục đích.

Chả lẽ xã hội ta đành chấp nhận cái khó bó cái khôn, không có cách nào hỗ trợ những bé thơ có được những loại vắc xin tốt nhất, an toàn nhất, như trẻ em các quốc gia văn minh được hưởng?

Không phải chỉ để linh hồn những thiên thần được nhẹ nhàng bay đi, mà chính là để cho lương tâm người lớn chúng ta, cho lương tâm xã hội cũng cần được ... "siêu thoát"?

--------
(1) Bài "Có nên ngưng chích ngừa bệnh viêm gan siêu vi B hay không?" của bác sĩ Lê Đình Phương (Đăng trên SGTT- ngày 22/7/2013)

Kết luận "sốc phản vệ" là thiếu thuyết phục

Vắc-xin là một thuật ngữ dùng trong y học, để chỉ những chế phẩm sinh học vô hại mang tính kháng nguyên, để chủ động đưa vào cơ thể sống ( thường gọi là tiêm phòng), nhằm kích thích hệ thống miễn dịch của cơ thể đó, sinh ra kháng thể đặc hiệu. Vắc-xin cũng là một, trong những thành tựu vĩ đại, của y học thế giới, trong phòng bệnh đặc hiệu.

Trên thực tế, vắc-xin đã trở thành 'lá bùa hộ mệnh', của con người, trong cuộc đấu tranh sinh tồn, với một số bệnh dịch nguy hiểm. Cũng có thể diễn đạt bằng cách khác; vắc-xin là sự an toàn, là tình thương yêu của thế hệ đi trước dành cho thế hệ tương lai.

Vắc-xin không có tội

Thời gian gần đây, liên tiếp xảy ra hiện tượng trẻ tử vong, sau khi tiêm phòng vắc-xin theo chương trình tiêm chủng mở rộng (TCMR). Dù Bộ Y tế đã khẳng định, các trường hợp tử vong này không liên quan tới vắc-xin, nhưng cũng không làm cho dư luận xã hội, nhất là các bậc cha mẹ bớt hoang mang, lo lắng, nghi ngờ về tính an toàn, của các vắc-xin đang được sử dụng trong chương trình tiêm chủng miễn phí này.

Về bản chất, các vắc-xin trong chương trình TCMR, mang toàn bộ đặc tính kháng nguyên, của tác nhân gây bệnh tương ứng (vi khuẩn, virus), nhưng không có khả năng gây ra bệnh. Tiêm phòng là chủ động đưa vắc-xin vào cơ thể kích thích (giúp) cơ thể chủ động nhận diện kháng nguyên, sinh ra kháng thể đặc hiệu với kháng nguyên (vắc-xin) cũng như tác nhân gây bệnh tương ứng, những thông tin về đặc tính kháng nguyên, của tác nhân gây bệnh được hệ miễm dịch của cơ thể lưu giữ suốt đời.

Ví dụ như tiêm phòng vắc-xin viêm gan B(VGB) là chủ động giúp cơ thể nhận diện đặc tính kháng nguyên, sinh ra kháng thể đặc hiệu chống lại virus VGB.

Những thông tin, về đặc tính kháng nguyên của virus VGB, được hệ miễm dịch của cơ thể lưu giữ suốt đời.

Khi virus VGB xâm nhập vào cơ thể; do đã có sẵn thông tin về đặc tính kháng nguyên của virus này, nên quá trình tạo ra kháng thể đặc hiệu (đáp ứng miễn dịch đặc hiệu) của cơ thể trở lên mạnh mẽ, chống lại sự nhân lên/ phát triển của virus, giúp cho người đã tiêm phòng vắc-xin VGB không mắc bệnh này.

Về nguyên tắc; chỉ tiêm vắc-xin cho những người (đối tượng), chưa có kháng thể đặc hiệu chống lại tác nhân gây bệnh (vi khuẩn, virus). Các trẻ em trong độ tuổi được tiêm vắc-xin của chương trình TCMR là thuộc đối tượng này.

Từ "sốc phản vệ chưa rõ nguyên nhân"... đến "chất lạ"

Sau chùm tai biến thảm khốc tại bệnh viện đa khoa huyện Hướng Hóa tỉnh Quảng Trị gây tử vong 03 trẻ sơ sinh sau tiêm vắc-xin phòng viêm gan B, ý kiến của Hội đồng chuyên môn đã kết luận về nguyên nhân tử vong của ba trẻ sơ sinh này do "sốc phản vệ chưa rõ nguyên nhân".

Kết luận như vậy, là rất thiếu thuyết phục. Vì y học đã giải thích rất cụ thể, phản vệ (anaphylaxis) là phản ứng mẫn cảm toàn thân nặng đặc trưng bởi tụt huyết áp hay tắc đường thở đe dọa sinh mạng. Trong đó, bệnh nhân đã có tiếp xúc trước với kháng nguyên ( tức là trong cơ thể có sẵn kháng thể đặc hiệu).

"Sốc phản vệ" là tình trạng lâm sàng xuất hiện đột ngột do hậu quả của sự kết hợp kháng nguyên với các thành phần miễn dịch IgE (là một kháng thể đặc hiệu) trên bề mặt tế bào ưa kiềm và các đại thực bào gây giải phóng các chất như histamin, leukotrienes và các hoá chất trung gian khác. Hậu quả của tình trạng này là tăng tính thấm thành mạch, giãn mạch, co thắt các cơ trơn tiêu hoá, hô hấp gây ra bệnh cảnh lâm sàng của sốc phản vệ.

Đối với trẻ mới sinh (trẻ được mang thai bình thường, không có biểu hiện với bệnh lý- như 03 trẻ sơ sinh xấu số, tại Bệnh viện đa khoa huyện Hướng Hóa, tỉnh Quảng Trị), về căn bản, hệ miễn dịch chưa tiếp xúc với độc tố, hóa chất, kháng sinh (là các kháng nguyên)... . Vì vậy, trong cơ thể trẻ sơ sinh chưa có kháng thể đặc hiệu, nên sẽ không có 'chất lạ' nào là nguyên nhân, đủ thuyết phục cho "sốc phản vệ"!

Đó là xét trên cơ sở lý thuyết, còn trên thực tế, kết luận này, đã khiến cho nhiều người nhớ lại, chuyện 'tắc mạch ối' gây tử vong trong sản khoa (năm 2012), vẫn để lại nhiều dấu hỏi lớn nhiều chiều trong dư luận.

Rất nhiều các bác sỹ, làm việc cả đời trong ngành nhi khoa, cũng không hề gặp một ca 'sốc phản vệ' nào trên trẻ sơ sinh. Vậy xin được đặt một câu hỏi, GS - TS Nguyễn Trần Hiển và tất cả các vị trong Hội đồng chuyên môn: Từ ngày vào ngành y các vị đã trự tiếp thăm khám, chẩn đoán và điều trị một ca bệnh trẻ sơ sinh nào bị sốc phản vệ hay chưa (!?)

Nếu các vị chưa từng gặp chưa từng trực tiếp thăm khám, chẩn đoán và điều trị thì cơ sở nào (lý thuyết, thực tế lâm sàng) để đưa ra kết luận này? Vì kết luận này, cũng có thể coi như tiếng nói- danh dự, tự trọng của giới y học nước nhà.

Truy tìm nguồn gốc của chất "lạ"

Cũng đã có ý kiến cho rằng, rất có thể vắc-xin tiêm cho trẻ đã bị biến chất, thành chất cực độc trong quá trình sản xuất, bảo quản, do vậy khi tiêm vào cơ thể trẻ, hậu quả làm trẻ chết ngay sau đó.

Một cuộc nghiên cứu, điều tra về chất "lạ" gây nên cái chết của 03 trẻ sơ sinh, đang được Viện khoa học Hình sự (Bộ Công an) tiến hành độc lập với ngành y tế mang lại hy vọng về việc định danh được chất "lạ", chỉ khi biết được điều này chúng ta mới có thể có được phương cách giải quyết khoa học loại bỏ nó.

Chương trình TCMR miễn phí, là đường lối, chủ trương, chính sách của Đảng, nhà nước ta, trong phòng bệnh đặc hiệu cho các cháu trong độ tuổi. Đây là tình thương yêu và trách nhiệm của chúng ta, dành cho thế hệ tương lại của đất nước này.

Mọi hành vi gây chết người, dù vô tình hay cố ý đều đáng phải suy ngẫm. Khi chưa có lời giải đáp chính xác, nên ngừng sử dụng hoàn toàn loại vắc-xin này, không nên để tái diễn những cái chết, mang nỗi buồn 'miễn phí', tình thương yêu, và trách nhiệm của chúng ta (thế hệ này) lại trở thành 'vị đắng' mà các cháu mang theo.

Nguyễn Văn Soạn

Nguồn: http://www.tuanvietnam.net/2013-07-26-ket-luan-soc-phan-ve-la-thieu-thuyet-phuc

Tác giả: Kỳ Duyên

Nguồn tin: www.tuanvietnam.net