Kiệt tác Pietà - Michelangelo

Thứ tư - 10/12/2025 09:39

Hơn nửa thiên niên kỷ trôi qua, Pietà vẫn khiến trái tim con người trùng lại ở cùng một điểm. Sự im lặng của Đức Mẹ, sự bất lực của thân thể Chúa Kitô, và bàn tay mở ra như một câu hỏi không lời.

Giữa dòng người hành hương trong Vương cung Thánh đường Thánh Phêrô, có một khoảnh khắc mà mọi bước chân đều chậm lại. Một vùng sáng dịu hiện ra, rồi hình hài trắng trong của Pietà bừng lên như hơi thở đá. Michelangelo mới hai mươi bốn tuổi khi hoàn thành tác phẩm vào năm 1499, nhưng tâm hồn và kỹ thuật mà ông gửi vào khối cẩm thạch Carrara ấy dường như là kết tinh của nhiều đời nghệ sĩ, chứ không phải của một chàng trai vừa bước vào đỉnh cao nghệ thuật.

Khối đá mà Michelangelo lựa chọn được ông gọi là “tảng cẩm thạch trong như sữa”, lấy từ mỏ Carrara vốn nổi tiếng về độ hạt mịn và độ sáng tự nhiên. Mỗi mảng sáng tối trên bề mặt là kết quả của quá trình đục phá bằng subbia – đục mũi lớn dùng để giải phóng dáng hình bên trong – kết hợp cùng gradina, loại đục răng sắc tạo đường chuyển tinh tế giữa nếp áo, ngón tay, và những vùng da căng mờ ánh sáng. Kỹ thuật của Michelangelo gần như tương phản với quy luật vật lý: trên một vật liệu nặng hàng tấn, ông tạo ra cảm giác nhẹ đến mức gió cũng có thể lay được nếp vải.

Các giai thoại về Pietà luôn xoay quanh một điều: Michelangelo quyết định ký tên lên tác phẩm. Trong bối cảnh Florence và Lombardy tranh nhau vị trí trong nghệ thuật, vài người lầm tưởng Pietà được tạo bởi một bậc thầy miền Bắc. Một đêm khuya, Michelangelo trở lại nhà nguyện Santa Petronilla, khắc dòng chữ “Michael Angelus Bonarotus Florentinus faciebat” lên dải sash trước ngực Đức Mẹ. Giorgio Vasari kể rằng chính ông cảm thấy xấu hổ sau đó và thề không bao giờ ký tên lên bất cứ tác phẩm nào nữa. Pietà trở thành chứng nhân duy nhất cho cuộc đấu tranh giữa lòng tự trọng và khát vọng khẳng định bản thân của Michelangelo.

Điều khiến Pietà vượt khỏi mọi khuôn khổ điêu khắc thời Phục Hưng chính là sự kết hợp giữa kỹ thuật và trực giác tinh thần. Đức Mẹ mang gương mặt trẻ hơn nhiều so với tuổi của một người mẹ đang bế thi thể con trai. Michelangelo cho rằng sự thuần khiết không đo bằng năm tháng; cái đẹp của linh hồn không già đi, dù thế giới có đổi thay. Nhìn lâu hơn, người xem nhận ra vòng cung của thân Đức Mẹ, cách bàn tay mở ra như muốn nâng đỡ cả thế giới, và đường gấp áo phủ xuống ôm lấy cơ thể Chúa Kitô – tất cả đều được Michelangelo sắp đặt để dẫn ánh nhìn, giữ cảm xúc và nâng người xem đến một khoảng tĩnh lặng hiếm có.

Cơ chế thị giác của Pietà cũng tinh vi đến mức hiện đại phải thừa nhận thiên tài của Michelangelo. Bố cục hình tháp giúp mắt tập trung vào mối liên kết giữa hai thân thể. Chất liệu phục vụ kỹ thuật đánh bóng politura, khiến da thịt trông như sống và mềm. Ánh sáng vuốt dọc từ vai Đức Mẹ xuống chân Chúa Kitô, tạo ra cảm giác trái chiều giữa trọng lượng thật của đá và sự mong manh đến buốt tim trong vẻ ngoài.

Năm 1972, Pietà bị tấn công bằng búa, khiến gương mặt Đức Mẹ bị tổn hại nặng. Các chuyên gia phục chế đã dùng hàng nghìn mảnh vỡ nhỏ để tái tạo lại diện mạo nguyên thủy, dựa trên những bản chụp vi ảnh trước đó. Từ sau biến cố ấy, tác phẩm được đặt sau lớp kính chống đạn, nhưng nghịch lý là khoảng cách ấy càng làm Pietà trở nên thiêng liêng hơn. Người xem đứng xa hơn, nhưng trái tim lại gần hơn.

Hơn nửa thiên niên kỷ trôi qua, Pietà vẫn khiến trái tim con người trùng lại ở cùng một điểm. Sự im lặng của Đức Mẹ, sự bất lực của thân thể Chúa Kitô, và bàn tay mở ra như một câu hỏi không lời. Đá cẩm thạch, dưới bàn tay Michelangelo, trở thành nơi lưu giữ nỗi đau và lòng tin, trở thành lời nhắc nhở dịu dàng rằng nghệ thuật có thể chạm vào điều sâu nhất bên trong con người—dù chỉ được tạo từ một tảng đá lạnh.

Nguồn: Pane e Vino - 3 Nguyễn Khắc Cần

https://www.facebook.com/PaneVinoHN/posts/pfbid02rLL1xz926ApCE6nbRYt6YHMyrdb8WZNeyp2TXxGvbLA9eRh9xUbSHterAVqbCBCil

Tác giả: Pane e Vino - 3 Nguyễn Khắc Cần

Nguồn tin: www.facebook.com

Tags: maria, giêsu, pietà, Michelangelo