Hiệu ứng cánh bướm

Thứ sáu - 05/02/2016 07:52

Một cái liếc mắt, một cái cười khẩy, một câu nói vô thưởng vô phạt hay một nụ cười ấm áp, một lời khen chân thành, một cái vỗ vai thân ái, tất cả đều là những cánh bướm hôm nay, nhưng trong một tương lai bất định...

HIỆU ỨNG CÁNH BƯỚM

Trong cuộc sống, chúng ta luôn thấy có những bất ngờ, những điều chúng ta không lường trước được. Đây là những thú vị của đời sống, nhưng mặt khác những điều này đôi khi lại mang đến đau khổ cho chúng ta. Chẳng hạn một người bạn cũ bỗng nhiên xuất hiện, con cái chúng ta gặp được may mắn, ta được đọc một cuốn sách hay; nhưng cũng có thể một người thân qua đời, một tai nạn xảy ra… Đối với những điều này, ta thấy mình bất lực, không làm sao can thiệp được, mà cũng không có ai giúp ai được. Mãi mãi ta không biết được năm phút nữa điều gì sẽ xảy ra.

Tuy nhiên có một điều chúng ta nên biết: điều xảy ra hôm nay là kết quả của những gì đã được thai nghén, cưu mang, gieo mầm từ trong quá khứ, có thể là quá khứ gần, nhưng cũng có thể là quá khứ xa, rất xa. Và một điều nữa: đó là một hạt giống nhỏ trong quá khứ rất xa có thể tạo nên những thực tại to lớn, cực kỳ to lớn trong hiện tại hoặc trong tương lai.

Trong lãnh vực khí tượng, nhà khí tượng học Edward Lorenz (1917-2008) đã phát hiện ra rằng xuất phát từ hai điều kiện ban đầu gần như là đồng nhất, hai mô hình khí tượng được tính trên máy tính và hai đường cong trên hình biểu diễn sự tiến hóa của chúng theo thời gian ngày càng xa rời nhau và sau một vài tháng trở nên hoàn toàn khác nhau. Điều đó làm cho không thể dự báo thời tiết dài hạn được. Sự phụ thuộc cực kỳ nhạy cảm này vào điều kiện ban đầu thường được gọi là “hiệu ứng con bướm”: một cái đập cánh của con bướm ở Brasil có thể gây ra bão tố ở Texas. (Trịnh Xuân Thuận, Hỗn độn và hài hòa, bản dịch của Phạm Văn Thiều và Nguyễn Thanh Dương, nhà xuất bản Trẻ, 2013, trg 126)

Trên bình diện hành tinh, sự kiện một thiên thạch cách đây 65 triệu năm va đập vào Trái Đất cũng chỉ là một sự kiện ngẫu nhiên, và thật chẳng có chút ý nghĩa nào trong vũ trụ mênh mông; nhưng nó đã làm tuyệt chủng loài khủng long bấy giờ đang là vua trên Trái Đất, và mở ra thời đại của các loài có vú. Cú va đập đó đã dẫn đến sự xuất hiện của loài người.

Hiệu ứng cánh bướm không phải chỉ là một định luật khoa học mà còn là một định luật xã hội: một khởi đầu rất nhỏ chẳng ai lưu ý nhưng lại dẫn đến những hậu quả to lớn. Một cái đinh nhỏ ai đó ném bên vệ đường khiến xe máy của bạn bị xì bánh, bạn phải dắt xe tìm chỗ vá, trễ giờ làm việc, bị sếp khiển trách, bực mình ở công sở, đem cái bực đó về nhà, gây gỗ với vợ, vợ đùng đùng bỏ đi ra đường và bị xe cán mất mạng, con bạn trở thành mồ côi mẹ, tương lai đen tối… Đó là quá khứ gần. Nhưng cũng có thể là quá khứ xa: ông tổ của bạn vì khỏe mạnh, làm nghề chèo thuyền và thích đi đây đi đó nên đã nằm trong số những kẻ bị bắt để chèo thuyền qua châu Mỹ năm xưa và nhờ đó mà nay bạn đang sống tại New York chứ không phải tại một làng nhỏ ở Bắc Việt Nam…

Trong tự nhiên cũng như trong đời sống hàng ngày, có rất nhiều tình huống phụ thuộc một cách cực kỳ nhạy cảm vào những điều kiện ban đầu. Một sự thay đổi rất nhỏ trong trạng thái ban đầu của hệ thống có thể dẫn đến một thay đổi rất lớn về sau. Theo cách nói của các nhà toán học, thì sự thay đổi đó tăng theo hàm số mũ với thời gian. Sự tăng trưởng như thế là rất lớn. (Trịnh Xuân Thuận, sđd, trg 122)

Từ những nhận định đó và các điều quan sát kể trên, có thể rút ra một kết luận: bây giờ ta có thể gieo một việc rất nhỏ, tốt hoặc xấu, và sau này ta sẽ gặt được nó trên một mức độ lớn hơn rất nhiều mà ta không thể lường được. Trong thế giới này, chẳng có cái gì mất đi cả. Trên bình diện vật lý, chưa từng thấy ngoại lệ của định luật bảo toàn năng lượng. Bình diện xã hội và bình diện tâm linh là những nâng cấp, thăng hoa của bình diện vật lý nên càng có sự chính xác hơn: điều gì đã phát ra đều sẽ thu lại ở mức cao hơn, và là “tăng theo hàm số mũ với thời gian”.

Một cái liếc mắt, một cái cười khẩy, một câu nói vô thưởng vô phạt hay một nụ cười ấm áp, một lời khen chân thành, một cái vỗ vai thân ái, tất cả đều là những cánh bướm hôm nay, nhưng trong một tương lai bất định mà chỉ có Chúa biết, những điều đó trở nên những trận cuồng phong đánh gục bạn hoặc là những bậc thang dẫn bạn lên cao. Tất cả chọn lựa là của bạn.

Nguyễn Cao Trưởng HT65

Tác giả: Nguyễn Cao Trưởng HT65

Nguồn tin: Gia đình Cựu Chủng sinh Huế

Chú ý: Được đăng lại bài viết, nhưng vui lòng ghi rõ nguồn "Gia đình Cựu Chủng sinh Huế" và link đến bài viết trên trang này.