Giáo Dục Gia Đình. Phần 1: Giáo dục nhân bản

Thứ hai - 14/07/2014 21:05

Không thể có một vị thánh mà lại thiếu những đức tính nhân bản như sự tế nhị, lòng nhân ái, tình liên đới với người khác. Không thể có một người đạo đức mà lại bất lịch sự, ăn nói chanh chua hay cư xử cứng cỏi với mọi người.

GIÁO DỤC GIA ĐÌNH

I. GIÁO DỤC NHÂN BẢN

Muốn nên thánh bạn phải là một con người trước đã.

Muốn là một người đạo đức bạn phải có những đức tính nhân bản trước đã.

Một vị thánh cũng đồng nghĩa với một con người có đời sống nhân bản tốt; một người công giáo đúng nghĩa cũng phải là một người công dân gương mẫu. Không thể có một vị thánh mà lại thiếu những đức tính nhân bản như sự tế nhị, lòng nhân ái, tình liên đới với người khác. Không thể có một người đạo đức mà lại bất lịch sự, ăn nói chanh chua hay cư xử cứng cỏi với mọi người.

“Thư chung của Hội Đồng Giám Mục Việt Nam năm nay lấy giáo dục Kitô giáo làm chủ đề. Điều đó thật đúng lúc khi mà khắp nơi trên thế giới, giáo dục đang là một vấn đề thời sự nóng bỏng và đặc biệt hơn nữa, tại Việt Nam, nhiều người cho rằng đã đến lúc cần phải cương quyết nói không với tiêu cực và bệnh thành tích trong giáo dục. Mục đích của nền giáo dục Kitô giáo không chỉ là rèn luyện nhân cách con người thành hữu ích đối với bản thân, gia đình và xã hội, mà còn giúp con người sống xứng đáng với tư cách là con Thiên Chúa để mai sau trở thành công dân nước trời”. (số 2, 3). Giáo dục Kitô giáo là công trình học và sống làm con người và làm con Chúa. Đây là trách nhiệm của mọi Kitô hữu mọi nơi mọi thời”. (số 39). Vậy thì trước khi học làm con Chúa, chúng ta phải học làm con người trước đã.

Nền giáo dục Kitô giáo không xây dựng con người trên những lý thuyết viển vông, xa rời thực tế, nhưng là đào tạo con người trên cơ sở nếp sống nhân bản. Và trách nhiệm ưu tiên trong vấn đề giáo dục Kitô giáo thuộc về gia đình, những người làm cha làm mẹ. Sống trong môi trường gia đình, các trẻ em có điều kiện tốt nhất để hấp thụ nền giáo dục kitô giáo đầu tiên trong đời, và là nền tảng để các em phát triển hơn nữa trong môi trường giáo xứ và xã hội sau này. Vấn đề là các bậc cha mẹ phải bắt đầu giáo dục con cái từ đâu và như thế nào. Vì giáo dục nhân bản là một đề tài lớn và phức tạp, chỉ xin tập trung vào việc giáo dục hai đức tính sau đây : lòng tự trọng và trung thực.

1. Giáo dục lòng tự trọng

Từ điển tiếng Việt xuất bản năm 2003 định nghĩa tự trọng là “coi trọng và giữ gìn phẩm cách, danh dự của mình”. Nói cách khác, tự trọng là ăn nói, cư xử và sống đúng với nhân phẩm và địa vị của mình. Khác với tự tôn là tự đề cao mình, tự khoe mình, tự đánh giá mình cao hơn con người thực của mình : đó là một hình thức của tính kiêu ngạo và là một tính xấu. Ngược lại tự trọng là một đức tính nhân bản quan trọng nhất, là nên tảng đức hạnh của một người có nhân cách. Thí dụ một người không ăn gian nói dối là người biết tự trọng, một người có sao nói vậy là người tự trọng, một người giữ lời hứa cũng là người biết tự trọng.

Lòng tự trọng trước hết được thể hiện qua cách ăn mặc. Không nhất thiết phải ăn mặc sang trọng hay hàng hiệu mới là tự trọng, nhưng cần ăn mặc đúng cách, đúng lúc, phù hợp với hoàn cảnh. Một người đi lễ mà ăn mặc như đi picnic hay đi tắm biển thì chắc chắn không phải là nghiêm túc rồi. Đi đến nơi công cộng mà ăn mặc luộm thuộm hay thoải mái như trong phòng ngủ. Có lần dự tiệc cưới tại khách sạn New World Hotel tôi thấy một cô gái mặc đầm, nhưng áo thì chỉ là một miếng vải to cỡ cái khăn mùi soa che phía trước, đàng sau lưng thì cột hai đầu lại với nhau một cách cẩu thả. Ai nhìn thấy kiểu thời trang “kinh dị’ ấy cũng lắc đầu! Rõ ràng ăn mặc như vậy là thiếu tự trọng và cũng thiếu thẩm mỹ nữa! Mấy ông, mấy anh lớn mà cứ về đến nhà là cởi trần trùng trục, rồi ăn cơm, đọc báo, coi TV với gia đình cũng cởi trần thì chắc chắn là không biết tự trọng. Con em chúng ta nhìn thấy rồi chúng sẽ bắt chước thôi. Cho nên muốn giáo dục con cái ăn mặc đàng hoàng thì chính các người làm cha làm mẹ, làm anh làm chị trong gia đình phải làm gương trước.

Lòng tự trọng cũng thể hiện qua lời ăn tiếng nói của chúng ta. Chỉ cần nghe một người nói dăm ba câu là chúng ta đã có thể biết người đó là người như thế nào, có giáo dục, có tư cách hay không. Điều rất đáng tiếc là nhiều người Việt Nam hễ cứ mở miệng ra là nói tục, chửi thề. Hầu như không có câu nói nào mà không bắt đầu và kết thúc bằng một câu chửi thề : chửi thề lúc ăn nhậu, chửi thề khi đi ngoài đường đã đành, lại còn chửi thề khi đang tranh luận với nhau. Có cả những học sinh, sinh viên, những ngưòi trí thức cũng chửi thề. Và chúng ta có thể thấy ngay rằng nếu người lớn mà chửi thề như vậy thì trẻ em cũng sẽ bắt chước và chửi thề không thua gì người lớn. Đáng buồn và ngạc nhiên hơn nữa là nhiều bà, nhiều cô ăn mặc model, đi xe xịn mà cũng chửi tục không kém gì cánh đàn ông con trai!

Một du khách Việt Nam đền Malaysia kể lại như thế này : “Ở Malaysia tôi có ghi được một hình ảnh của hai chiếc xe đụng nhau. Hai tài xế xuống xe, bắt tay và xin lỗi nhau rồi họ giúp nhau đi tiếp. Còn ở ta? Việc đầu tiên của hai tài xế trong bối cảnh đó là chửi nhau để thị uy cái đã, sau đó nếu có sai cũng chẳng cần xin lỗi”. (VN Forum 13). Tại sao ngườiMalaysia cũng là người Á châu như chúng ta mà họ cư xử văn minh tự trọng như vậy được, mà chúng ta thì cứ tiếp tục cái lối ‘văn hóa chủi thề’ như vậy. Cho nên bằng mọi giá, những người lớn trong gia đình phải khắc phục thói quen chửi tục và các bậc cha mẹ phải giáo dục con cái tránh tật xấu này. Thiên Chúa dựng nên miệng lưỡi để chúng ta ca tụng Chúa, cầu nguyện và để nói những điều tốt đẹp chứ không phải để chửi thề, chửi bậy.

Tự trọng cũng có nghĩa là phải đúng giờ. Giữ đúng giờ không những nói lên tư cách của một người mà cũng chứng tỏ chúng ta biết tôn trọng người khác.

Có lẽ không ở đâu mà giờ giấc lại du di, co giãn như ở Việt Nam. Người nước ngoài vẫn nói một cách mỉa mai : “Ở Việt Nam có giờ cao su!” Mời đi họp lúc 8 giờ sáng, nhưng mãi đến gần 9 giờ mà một số vẫn chưa đến; tiệc cưới ghi 6 giờ tối, nhưng thực tế phải đến 7g30 tối mới bắt đầu được; lễ Chúa nhật bắt đầu lúc 5 giờ sáng, nhưng một số giáo dân lúc đọc Tin mừng mới đến nhà thờ! Thói quen giờ ‘cao su’ thì ngay Việt kiều ở nước ngoài cũng chưa bỏ được. Tôi đã thấy thiệp cưới ở bên Mỹ ghi hai giờ khác nhau. Nếu tiệc cưới bắt đầu lúc 12 giờ trưa, thì trong cái thiệp gửi cho người Mỹ sẽ ghi 12 giờ trưa; còn thiệp gửi cho người Việt Nam thì lại ghi 10 giờ, hay 10 giờ 30. Nghĩa là người Việt có quyền đi trễ từ một tiếng rưỡi đến hai tiếng đồng hồ!

Cuối cùng lòng tự trọng cũng có nghĩa là phải giữ lời hứa. Không ai bắt chúng ta phải hứa điều gì, nhưng nếu đã hứa thì phải giữ lời hứa, thực hiện lời hứa, như thế mới là người có tư cách. Người hứa mà không giữ lời hứa tức là người nói xạo, không trung thực. Có lẽ chúng ta đã thấy nhiều cha mẹ khi con cái xin điều gì đó thì hứng lên là hứa : “Ừ, rồi ba sẽ mua cho con; ừ chiều này mẹ cho con đi chơi”. Nhưng sau đó thì không giữ lời hứa, hay hứa cho hai mà chỉ cho một, hứa cho đi chơi Đầm Sen nhưng cuối cùng chỉ đưa con đi công viên Lê Văn Tám chẳng hạn. Không giữ lời hứa dần dần sẽ đưa đến lỡ hẹn, không trả nợ, trả tiền thuê nhà đúng ngày như đã thỏa thuận, tự ý hủy hợp đồng khi thấy hợp đồng bất lợi cho mình, trả lại tiền cọc cho người mua nhà trước để bán cho người mua sau với giá cao hơn !

2. Giáo dục sự trung thực

Chúng ta thử tưởng tượng nếu tất cả mọi người đều nói dối thì mọi tổ chức từ gia đình, khu xóm, làng xã, giáo xứ, cho đến thành phố, đất nước và cả thế giới sẽ tan rã, rối loạn; người ta sẽ không còn biết tin vào ai, vì không biết đâu là đúng đâu là sai, đâu là sự thật và đâu là gian dối (thí dụ bảng thông cáo ghi lễ chiều lúc 17g30, nhưng mãi đến 19 giờ mới có lễ; tiệc cưới ghi chiều thứ bảy, nhưng thực tế mãi đến chiều thứ hai mới tổ chức!).

Các trẻ em VN từ xưa đến nay vẫn bị mang tiếng là hay nói dối (đi nói dối cha, về nói dối chú). Một trong những nguyên nhân là vì chính cha mẹ cũng nói dối, thậm chí còn khuyến khích con cái nói dối (Mẹ nằm trong phòng : có ai hỏi thì nói mẹ đi vắng; hay ba về thăm nội, nếu má con hỏi thì nói ba lên cơ quan có chút việc nha con). Chính cách giáo dục của nhiều cha mẹ, dùng hình phạt hay mắng chửi để răn đe cũng làm cho con cái sợ mà nói dối (con đánh bể cái chén là bị trận đòn; làm bài sai bị bố la hét. Trong khi đó người tây phương không dùng hình phạt để dạy con : con làm bể cái tô, người mẹ ôn tồn nói lần sau con cẩn thận hơn, cho nên đứa con sẵn sàng nói cho mẹ nó biết đã làm bể cái tô mà không sợ bị phạt hay bị đánh).

Nhưng điều đáng báo động là hiện nay bệnh nói dối đã lây lan sang người lớn, len lỏi vào mọi ngành nghề, kể cả những nghề đáng kính như tòa án, thanh tra, giáo dục, y tế và tình trạng ngày càng tệ hại hơn. Nói dối, lừa lọc, gian lận đang trở thành căn bệnh tràn lan, đến nỗi nó đã trở thành chuyện đương nhiên, ‘bình thường’. Ông Lương Hoài Nam, một tiến sĩ kinh tế, viết trong loạt bài “Nước Việt Nam nhỏ hay không nhỏ” của báo Thanh Niên năm 2006 : “Ở các nước văn minh thì cả năm nguời ta nói thẳng nói thật đến mức phải tạo ra ngày “cá tháng tư” để được quyền nói xạo, nói dối cho vui mà không bị lương tâm cắn rứt. Còn ở ta nói dối gần như trở thành một nếp sống, một nếp ứng xử rất phổ biến. Người ta thấy nói thật chẳng được gì, có khi tai bay vạ gió, mang họa vào thân”.

Ngay từ khi đứa con lớn dần trong bụng mẹ đến ngày sanh, người ta đã phải chú tâm chạy chọt tìm một bệnh viện, chạy tìm bác sĩ để gửi gắm. Khi con vào nhà trẻ, một lần nữa, cha mẹ lại chạy tìm một nhà trẻ tin cậy, dù rất xa nơi cư trú và tốn kém không ít. Khi con vào các lớp đầu cấp (lớp 1, lớp 6, lớp 10) các bậc cha mẹ lại gồng mình chạy cho con vào trường công lập, trường điểm, dù học lực không đáp ứng, điểm không đủ. Và dĩ nhiên chỉ có tiền mới giải quyết được. Sau bốn năm năm ra trường thì lại chạy chọt vào doanh nghiệp có tên tuổi, có thu nhập cao, chạy chức, chạy quyền. Khi mua một cái xe phải chạy, lo lót để có số đẹp; khi mua lô đất, làm một căn nhà phải chạy toát mồ hôi với hàng chục thủ tục giấy tờ. Thậm chí đến lúc chết nằm xuống, tuy bản thân không còn chạy lo cho mình được thì người thân phải chạy để có miếng đất cho mồ yên mả đẹp (Hoàng Mạo, VN Forum 74, 75). Cái cảnh vào bệnh viện mà không biết điều với y tá, bác sĩ thì bệnh nhân, dù trong tình trạng cấp cứu, cứ nằm đấy mà chờ dài cổ cũng chẳng ai thèm ngó ngàng gì.

Có lẽ không ở đâu mà chuyện làm giấy tờ giả nhiều như ở VN : bằng lái xe giả, chứng chỉ giả, văn bằng giả, hôn thú giả, hộ chiếu giả, thi hộ thi dùm, thậm chí ở Quảng Ngãi có người còn đắp mộ giả để đòi bồi thường. Tại một nghĩa trang liệt sĩ, người phụ trách trông coi nghĩa trang còn khai man số mộ liệt sĩ để lấy thêm tiền. (Báo Tuổi Trẻ số 04-03-2008 đăng tin một phụ nữ ở Thanh Hóa giả chết để lấy tiền bảo hiểm. Nghi ngờ, công an mở nắp quan tài thì bên trong là một bao nylon đựng 20 kg đất pha với tiết heo!). Đáng buồn hơn nữa, trong chính môi trường giáo dục nơi mà lẽ ra học sinh phải được dạy cho biết thế nào là sống trung thực, ngay thẳng, thì người ta lại dạy các học sinh, sinh viên những hình thức dối trá. Một sinh viên nói : “Mùa thi học sinh đã đến, lớp tôi học lại rộn lên những điệp khúc như : “Đã đi thầy X chưa? Đi được bao nhiêu môn rồi? Khi đi qua thầy thì rủ tao với nha!” Đã có quan niệm cho rằng mùa thi là mùa làm ăn của thầy cô. Nhiều học sinh, sinh viên sẵn sàng bỏ ra đống tiền mồ hôi nước mắt của cha mẹ để đổi lấy thành tích trong học tập. Những ai không làm như vậy thì bị coi là ngố, là không thức thời!

Ngày nay nhân phẩm xuống giá rồi
Chỉ có thực phẩm lên giá thôi.
Lương tâm giá bèo hơn lương thực,
Chân lý chân giò một giá thôi!

Chúng ta đã thấy những chuyện ăn cắp điện, ăn cắp nước, ăn cắp cước viễn thông, khai man thuế, khai man thu nhập, khai man tuổi trong thể thao, khai man thành tích, rút ruột các công trình công cộng xảy ra tràn lan như thế nào (Có một công trình xây dựng ở Hà Nội phát hiện ngoài là bêtông nhưng trong là cốt tre!). Đất nước sẽ thiệt hại bao nhiêu nếu các công chức cứ tìm cách đi chơi rồi nói dối là đang đi làm, đất nước sẽ thất thu bao nhiêu nếu mỗi doanh nghiệp bán được nhiều nhưng khai thuế chỉ một phần mười. Tất cả đều từ thói dối trá mà ra cả (Hmhai 2005. VN Forum 49).

Điều này xảy ra tại ai? Dĩ nhiên một phần là do môi trường xã hội chúng ta đang sống đầy những cái chướng tai gai mắt, những gương mù gương xấu, những người sống bừa bãi, thiếu tư cách. Nhưng phải nói rằng gia đình, cha mẹ cũng có phần trách nhiệm trong việc tạo ra tình cảnh này. Nhiều cha mẹ cũng sống không trung thực, hoặc răn dạy con cái bằng lời hay lẽ phải nhưng lại cư xử theo kiểu chấp nhận tiêu cực. Chính họ đã trở thành tấm gương cho con cái họ. Rồi phải kể đến những người chỉ vì muốn đạt được mục đích (vật chất) trước mắt mà không biết là đang gieo mầm họa vào xã hội. Chúng ta thử tưởng tượng xem khi những quan niệm ấy được nhân rộng, trở thành điều mặc nhiên thì sẽ khủng khiếp thế nào? (Hung LeTrung, VN Forum 45).

Cứ cho là môi trường xã hội ngày nay đầy dẫy những chuyện gian dối, lừa lọc mà chúng ta chẳng hy vọng thay đổi được, nhưng ít ra trong mỗi gia đình các bậc cha mẹ vẫn phải dạy con cái sống ngay thẳng, vì nó là điều cần thiết cho bản thân chúng và cũng cần thiết cho gia đình chúng ta nữa. Nếu thấy xã hội tràn lan những gương xấu mà chúng ta buông xuôi đầu hàng, thì có khác gì khi thấy phần lớn nhân loại (5/6 tỷ người) không tin có Chúa, chúng ta cũng không tin có Chúa sao? Ngược lại, càng thấy nhiều người chưa tin vào Chúa thì chúng ta càng phải củng cố niềm tin của mình cho vững mạnh hơn.

Cũng vậy, càng thấy xã hội gian trá nhiều thì chúng ta càng phải giáo dục con em chúng ta sống trung thực hơn, trung thực trong lời nói, trung thực trong việc làm, trung thực trong cách đối xử với mọi người, và nhất là trung thực với bản thân chúng. Nhất định không bao giờ tự lừa dối mình bằng cách quay cóp, phóng đại thành tích của mình, hay khoe khoang những điều mình không có. Chúa nói : “Có thì nói có, không thì nói không, chứ không thể vừa có vừa không được!”

Đã đến lúc các bậc làm cha làm mẹ không được phép chần chừ hơn nữa mà phải bắt tay vào việc giáo dục nhân bản cho con cái. Chúng ta đã thấy cả một thế hệ con em bị tiêm nhiễm cái thói gian dối của người lớn, và nếu không có những biện pháp cấp bách giáo dục tại gia đình thì rồi có lẽ những thế hệ mai sau cũng sẽ cứ tiếp nối cái lối sống gian dối, gian lận như ngày hôm nay thôi, và có thể trong tương lai còn tệ hơn nữa. Bản thân mỗi cha mẹ, mỗi người lớn phải biết tự trọng, cương quyết nói không với tiêu cực, không thỏa hiệp với những gì là gian dối, mờ ám, quyết tâm sống trung thực, để những người khác khi nhìn vào chúng ta có thể nhận định : “Nơi những người công giáo không có gì là gian dối!”, cũng giống như ngày xưa Đức Kitô nói về ông Nathanaen : “Đây đích thực là người Israel, nơi ông không có gì gian dối!” (Ga. 1, 47). Bản thân chúng ta có tự trọng, có sống trung thực thì rồi chúng ta mới có thể dạy con cái tự trọng và sống trung thực được.

Tác giả: Giuse Nguyễn Đức Hòa, OP

Nguồn tin: daminhvn.net